Het congres ging van start met enkele parallelworkshops. Nadien volgden keynotes en een groot aantal parallelsessies met presentaties, panels en rondetafelgesprekken. Daarnaast werd er ingezet op netwerking tijdens een receptie en posterpresentaties. Hieronder een overzicht van de belangrijkste thema’s die aan bod kwamen en de veelheid aan vragen die we terug meenemen naar het AMVB.

• Interdisciplinaire samenwerkingen zijn belangrijk. Technologie moet worden afgestemd op zowel collectiebeheerders als onderzoekers. Veel technologie is evenwel onbekend, ook bij een professioneel publiek van collectiebeheerders en onderzoekers. Er is een gebrek aan kennis over bestaande platformen en mogelijkheden, maar daarom zijn er nog geen vacuüms want er bestaan allerhande zaken.

• Er is een gedeelde noodzaak tot opleiding, zowel vanuit onderzoeks- als cultureelerfgoedperspectief. Historici zijn wel getraind om gedigitaliseerd materiaal te onderzoeken, maar niet om born-digital materiaal te benaderen. Erfgoedprofessionals krijgen dan weer steeds meer te maken met obsolete dragers. Hoe kunnen ze gemeenschapsgedreven leren deze zichtbaar te maken? Hoe kunnen ze nieuwe methodes en tools hierrond ontwikkelen?

• Er zijn veel praktische vragen. Wat is archief en wat gewoon een database? Wanneer wordt iets het bewaren waard en wie bepaalt dat? Welke instituties of personen hebben hiervoor de autoriteit en zorgen voor de bewaring?

• Het werk van collectiebeheerders en onderzoekers is ook politiek en ethisch. Wat bewaren we? Wat onderzoeken we? In een digitale wereld waarin meer archief dan ooit wordt aangemaakt, is selectie evenwel broodnodig. Een beleid hierrond dus evenzeer. Hoeveel datacenters willen we bouwen? Wie mag deze beheren? Hoeveel energieverslindende artificiële intelligentie (AI) willen we inzetten? Wat kunnen en willen we aan AI toevertrouwen om ons werk te vergemakkelijken (chatbots, beschrijvingssoftware, transcriptiesoftware, …), rekening houdende met het gevaar van hallucinaties, fouten en vooroordelen van het algoritme, om nog niet te spreken over de privacy-issues. Is impact (tijdrovend oordeel van de cultureelerfgoedwerker) niet belangrijker dan efficiëntie (AI)? Welke kennis is duurzaam?

• Er is een noodzaak tot beleid en alertheid rond born-digital collecties. ‘Community archives’, oftewel gemeenschapsarchieven, kunnen hiervoor een oplossing bieden. Hierbij moet wel gelet worden dat niet elk archief of elke instelling dezelfde noden of zorgen heeft. Digitalisering is slechts één aspect. Daarnaast is er een potentieel gevaar bij het indelen van mensen (en archieven) bij gemeenschappen. Is een gemeenschap geen inbeelding?

• Er is een kruisbestuiving nodig tussen een hands-on gerichte aanpak en een theoretische invalshoek. Hoe zet je zo’n strategische samenwerking op? Hoe bereik je een volgende stap?

• Er zijn ook platformen in andere talen dan het Engels nodig. Born-digital is de beginfase voorbij. We weten er steeds meer over dus het is tijd om de veelheid aan ontwikkelde kennis voor meer mensen toegankelijk te maken dan de ‘Engelskundigen’. Enkel op deze manier kunnen we een volgende stap bereiken en zal de gemeenschap groeien. Tot nu toe was er bovendien een te grote focus op het ‘Globale Noorden’ en te weinig op het ‘Globale Zuiden’, niet enkel wat betreft kennisverspreiding (zelfs universiteiten van het ‘Globale Zuiden’ hebben geen geld om te abonneren op alle wetenschappelijke tijdschriften van het ‘Globale Noorden’) maar evenzeer wat betreft de aandacht voor hun archieven.

• Kunst die als digitaal benoemd wordt, wordt vaak als minder waard beschouwd. Hoe kan dit veranderd worden?

• Digitaal archief (gedigitaliseerd of born-digital) kan ook activistisch worden ingezet. Instituties gebruiken de eigen collectie vaak vanuit educatieve, identiteitsvormende en waardigheidsdoeleinden. Privépersonen kunnen via sociale mediakanalen zoals Instagram of TikTok dan weer persoonlijke uitingen van en visies op roerend en onroerend erfgoed verspreiden, of een lokale immaterieel-erfgoedpraktijk promoten. Online platformen verruimen hierdoor de cultureelerfgoedinteresse van de gemeenschap. Erfgoed is zo niet statisch, maar draagt bij aan culturele bewustwording. De voordelen van het brede bereik van dergelijke sociale media moeten echter worden afgewogen tegen mogelijk ethische bezwaren omtrent hun privacybeleid e.d.

• Er is meer financiering nodig om duurzame oplossingen te bedenken voor born-digital collecties. Samenwerking is hiervoor essentieel: een grotere achterban zorgt voor meer mensen die geld willen steken in het erfgoed van deze achterban. Daarnaast zijn analoge tentoonstellingen noodzakelijk om mensen betrokken te maken en houden met cultureelerfgoedinstituties. Mensen moeten hier verleid worden tot het digitale: doe iets ‘born-digital’ met het analoge om te laten zien dat ook dit archief is (een analoge foto kan bijvoorbeeld een digitaal tweede leven in een internetmeme krijgen).

Als een soort eindconclusie kunnen we stellen dat levenslang leren de boodschap is. Deze en volgende generaties moeten worden opgeleid omtrent digitaal archiveren (hoe werken web crawlers bijvoorbeeld?) en werken met artificiële intelligentie. Daarbij moeten we ons ervan bewust zijn dat binnen vijf jaar alles er weer anders zal uitzien en dat we ons dus constant open en flexibel moeten opstellen. Het gaat bijgevolg niet enkel over het levenslang bijleren van praktische kennis omtrent bepaalde platformen e.d., maar evenzeer over de principes erachter.

Het mag duidelijk zijn dat deze internationale conferentie een veelheid aan perspectieven blootlegde, dat kan ook niet anders met meer dan 200 deelnemers in Londen en nog eens 100 via videoverbinding. Een publicatie met getuigenissen van professionals vanuit verschillende achtergronden (onderzoekers én collectiebeheerders) zal deze veelheid nu proberen vatten. Het enorme succes van deze driedaagse deed het organisatiecomité alvast dromen van een nieuwe editie binnen een jaar of drie. Nieuwsgierig als we zijn hoe de wereld er op dat moment zal uitzien, zijn we er dan graag opnieuw bij!